W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Warszawie wybuchło Powstanie Listopadowe – zbrojny zryw niepodległościowy skierowany przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Przez 10 miesięcy prawie 150 tys. ludzi prowadziło walkę z największą ówczesną potęgą militarną Europy. Rozpoczęte w listopadową noc powstanie narodowe było największym wysiłkiem zbrojnym w polskich walkach wyzwoleńczych XIX wieku. Największe bitwy Powstania Listopadowego to bitwa pod Stoczkiem, Wawrem, pod Olszynką Grochowską (powstrzymanie marszu Rosjan na Warszawę) i pod Ostrołęką. Po klęsce pod Ostrołęką powstańcy poddali Warszawę po ataku 6 września. Ostatnie ognisko walki powstańczej, twierdza Zamość, padła 21 października. Skutkiem powstania były represje zaborcy (dalsza likwidacja narodowej autonomiczności) oraz Wielka Emigracja. Literacką wizję powstania przedstawił w „Reducie Ordona” Mickiewicz, w „Sowińskim w okopach Woli” – Słowacki, zaś w „Warszawiance” i „Nocy listopadowej” – Stanisław Wyspiański.
